Có lẽ trong tất cả những món quà mà tạo hóa ban tặng cho con người, “đôi mắt” – nghĩa đen và cả nghĩa bóng – là thứ vô giá nhất. Nhờ có mắt, ta thấy thế giới rực rỡ. Nhờ “cái nhìn” – một năng lực tinh thần – ta hiểu, cảm, yêu và sẻ chia. Nhưng nghịch lý thay: cũng chính “cái nhìn” ấy, nếu bị lệch lạc, nếu bị phủ bụi tham, sân, si… lại trở thành gốc rễ sinh ra biết bao sai lầm, khổ đau và đổ vỡ.
Trong dòng chảy hối hả của thời đại số, con người tưởng như “nhìn” được nhiều hơn, nhờ internet, mạng xã hội, hình ảnh và video… Nhưng thật ra, càng nhiều thứ bên ngoài, ta lại càng dễ mất đi “con mắt bên trong”: cái nhìn trung thực, sáng suốt, đầy nhân văn. Và từ đó, biết bao điều bất ổn của xã hội hiện đại bắt nguồn chỉ vì một chữ “nhìn lệch”.
Con mắt vật chất, con mắt tinh thần – và căn bệnh lệch lạc
Khi nói “nhìn lệch”, ta không chỉ nói về đôi mắt thịt. Ta nói về lăng kính tâm hồn mà mỗi người mang theo để quan sát thế giới, nhìn nhận người khác và chính bản thân.
Thời đại này, rất nhiều người dễ dàng rơi vào “bệnh lệch lạc” mà không hề hay biết:
- Nhìn người khác qua bề ngoài, qua xe cộ, nhan sắc, thương hiệu.
- Nhìn sự kiện qua những status giật gân, clip cắt ghép, tin đồn chưa kiểm chứng.
- Nhìn cộng đồng khác, giới tính khác, tôn giáo khác… bằng ánh mắt nghi kỵ, sợ hãi.
- Nhìn thành công chỉ bằng tiền bạc và địa vị; nhìn thất bại như vết nhơ không thể rửa.
Con mắt như vậy là con mắt nhiễm đầy khói bụi của định kiến và tham vọng. Và khi “nhìn lệch”, ắt “nghĩ lệch”; “nghĩ lệch” lại dẫn đến lời nói, hành động lệch lạc – làm tổn thương chính mình và người khác.
Tại sao cái nhìn của con người lại dễ lệch như vậy?
Thứ nhất, vì tốc độ của thời đại số. Ta tiếp nhận quá nhiều tin tức, hình ảnh, quan điểm chỉ trong vài giây, và ít khi dừng lại để phân tích: “Liệu điều này có đúng? Ai là người nói? Bằng chứng ở đâu?”. Cảm xúc luôn chạy nhanh hơn lý trí. Và mạng xã hội thì thiết kế ra để nuôi dưỡng chính cảm xúc đó.
Thứ hai, tâm lý đám đông. Người ta sợ bị lạc lõng, sợ bị khác, sợ nói ra suy nghĩ trái chiều. Cho nên ta dễ “nhìn” theo cách mà số đông đang nhìn, dù trong lòng đôi khi cảm thấy nghi ngờ.
Thứ ba, lợi ích và tham vọng. Khi ta mong muốn được tán thưởng, được chú ý, được lợi ích vật chất – ta dễ chọn nhìn một phía, nhìn thiên lệch để phục vụ cho mục đích riêng.
Và cuối cùng, vì thiếu thực hành “soi rọi nội tâm”. Ta dành hàng giờ để soi gương, chỉnh sửa hình ảnh bên ngoài, nhưng lại hiếm khi tự hỏi: “Ta đang nhìn đời bằng con mắt gì? Ta có đang công bằng, tử tế, trung thực không?”
Hậu quả của cái nhìn lệch: đổ vỡ và khổ đau
Xã hội hiện đại, càng văn minh lại càng nhiều ví dụ đau lòng về “cái nhìn lệch”:
- Một clip cắt ghép tung lên mạng có thể biến một người vô tội thành “tội đồ” của đám đông.
- Một vài bình luận ác ý có thể đẩy một ai đó đến trầm cảm, thậm chí tự tử.
- Một quan điểm cực đoan có thể châm ngòi cho bạo lực, chia rẽ cộng đồng.
- Cha mẹ nhìn con chỉ qua điểm số, thành tích – đẩy con vào áp lực, sợ hãi, mất tự tin.
- Người trẻ nhìn tình yêu như trò chơi – để rồi chính họ và người khác tổn thương.
Tất cả bắt đầu chỉ vì “nhìn lệch”.
Nhưng khổ đau không chỉ dừng lại ở nạn nhân. Chính người “nhìn lệch” cũng tự nhốt mình trong bức tường vô minh, giận dữ và cô độc. Khi mất khả năng nhìn rõ, ta cũng mất luôn khả năng thấu hiểu, yêu thương, và cuối cùng – hạnh phúc.
Làm sao để “chỉnh lại” cái nhìn?
Tập “tạm dừng” trước khi phán xét: Thay vì lập tức chia sẻ, comment, hay buông lời chỉ trích – hãy tạm dừng một chút, tự hỏi: “Ta đang nhìn chuyện này bằng mắt thịt hay bằng trí tuệ? Liệu ta có đủ thông tin? Ta đang bị cảm xúc dẫn dắt không?”
Học tư duy phản biện: Không tin ngay điều gì chỉ vì ai đó nổi tiếng nói, hay vì ai đó giống đám đông. Luôn tìm hiểu nguồn, lý do, bằng chứng. Thói quen phản biện giúp mắt ta “sáng” hơn.
Gặp gỡ và lắng nghe người khác biệt: Khi tiếp xúc với người khác văn hóa, khác niềm tin, ta mở rộng lăng kính. Dần dần, ta học cách nhìn sự việc từ nhiều góc độ, thay vì chỉ có “một phía”.
Soi rọi nội tâm: Hãy tự hỏi: “Ta có đang để ích kỷ, sợ hãi, tham vọng che mờ cái nhìn không?” Sự trung thực với bản thân là ánh đèn mạnh nhất soi rọi đôi mắt tinh thần.
Giáo dục từ nhỏ về lòng trắc ẩn và nhân văn: Xã hội cần dạy trẻ con không chỉ học chữ, mà còn học cách nhìn người khác bằng sự đồng cảm. Khi lớn lên, chúng sẽ ít lệch lạc hơn.
Nhìn bằng con mắt thịt, hay nhìn bằng con mắt trí tuệ?
Mỗi ngày, chúng ta đều phải đối mặt với hàng ngàn thông tin, hình ảnh, câu chuyện. Nhưng đôi mắt thịt chỉ giúp ta thấy bề mặt. Cái quan trọng hơn là con mắt trí tuệ – thứ giúp ta phân biệt đâu là thật giả, thiện ác, nên và không nên.
Người xưa có câu: “Hãy nhìn bằng tâm”. Tức là, hãy để cái nhìn của ta xuất phát từ lòng nhân hậu, sự công bằng, sự khiêm nhường. Khi đó, ta sẽ bớt giận dữ, bớt hồ nghi, bớt ngộ nhận. Ta sẽ thấy người khác cũng biết đau, biết buồn, biết hy vọng. Và chính ta cũng bình an hơn.
Kết luận: Điều gì đang che mắt ta?
Ngày nay, ta có quá nhiều phương tiện để “nhìn” – camera, livestream, báo chí, mạng xã hội… Nhưng nếu không học cách “nhìn sâu”, chúng chỉ làm ta thêm lệch lạc. Điều quan trọng nhất không phải là mở to mắt, mà là mở rộng trái tim và trí tuệ. Để nhìn người khác không chỉ như đối tượng để đánh giá, mà như một con người có câu chuyện, nỗi khổ và ước mơ riêng. Để nhìn xã hội không chỉ như một “đấu trường” tranh giành, mà như mái nhà chung cần ta chung tay giữ gìn. Và để nhìn chính mình can đảm nhận ra sai lầm, điều chỉnh và trưởng thành. Bởi chỉ khi ấy, “đôi mắt tinh thần” của ta mới thực sự sáng. Và chỉ khi ấy, xã hội này mới bớt đi những tổn thương, chia rẽ, khổ đau – bắt đầu từ một điều tưởng nhỏ nhặt: cách chúng ta nhìn.
Nhận xét
Đăng nhận xét